Millet olmanın en temel unsuru ortak duygu, düşünce, acıların, sevinçlerin, hüzünlerin beraberce yaşandığı toplumsal kabulleri söylemek gerekir. Bu bağlamda Türk halk müziğinin derinliklerinde yer alan ve Anadolu coğrafyasının acılarını, hasretlerini, kahramanlıklarını ve kayıplarını barındıran türküler, sadece ezgisel yapılarından ibaret değildir; aynı zamanda toplumsal belleğin, kolektif duygunun ve kültürel kimliğin önemli taşıyıcılarıdır. Bu türkülerden biri olan "Yemen Türküsü", özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde Yemen Cephesi'nde yaşanan büyük kayıpları ve cepheye giden gençlerin vatan hasretini dillendirmesiyle müstesna bir yere sahiptir. Müzik sosyolojisi perspektifinden bakıldığında, bu türkü, milli kimliğin inşası ve pekiştirilmesinde önemli bir rol oynamıştır.

Müzik Sosyolojisi Bağlamında Yemen Türküsü

Müzik sosyolojisi, müziğin toplumsal yapılar, kurumlar ve süreçlerle olan ilişkisini inceler. Bu bağlamda, türküler gibi halk müziği formları, toplumun değerlerini, normlarını, tarihsel deneyimlerini ve kolektif duygularını yansıtan bir ayna görevi görür. "Yemen Türküsü", müzik sosyolojisi açısından şu yönleriyle ele alınabilir:

1. Kolektif Bellek ve Ortak Travma Aktarımı

Yemen Cephesi, Birinci Dünya Savaşı öncesinde ve sırasında Osmanlı İmparatorluğu'nun en uzak ve zorlu cephelerinden biriydi. Binlerce Anadolu genci, sıcak iklimi, hastalıkları ve çetin savaş koşulları nedeniyle Yemen'e gidip bir daha dönemedi. "Yemen Türküsü", bu acı deneyimi, yani "Yemen'e gidenin gelmediği"1 gerçeğini nesilden nesile aktaran güçlü bir araç olmuştur. Türkünün sözleri ve hüzünlü ezgisi, savaşın yarattığı bireysel ve toplumsal travmayı adeta somutlaştırarak, ortak bir yas ve fedakârlık hissi yaratmıştır. Bu, bir yandan geçmişin unutulmamasını sağlarken, diğer yandan belirli bir tarihsel olayın milli belleğe derinlemesine kazınmasına hizmet etmiştir.

2. Duygusal Bağ Kurma ve Empati Mekanizması

Türkü, Yemen'e giden askerin annesi, eşi, nişanlısı veya sevdikleriyle olan ayrılık ve hasretini, onların gözünden anlatır. Bu, dinleyicilerde güçlü bir empati uyandırır. Türkü, bireyin şahsi acısını ulusal bir acıya dönüştürürken, bu acıyı paylaşan herkes arasında duygusal bir bağ kurar. "Giden gelmiyor ah ne fayda"2 gibi dizeler, sadece bireysel kayıpları değil, topyekûn bir ulusun çektiği ıstırabı sembolize eder. Bu duygusal bağ, milli bir "biz" duygusunun oluşmasında kritik bir rol oynar.

3. Vatan Sevgisi ve Fedakârlık Temasının Güçlendirilmesi

Türkünün her ne kadar hüzünlü ve ağıtvari bir yapısı olsa da, arka planda vatan uğruna yapılan fedakârlık temasını da barındırır. Yemen'e gidenlerin "şehit" olarak anılması, onların kutsal bir görev uğruna canlarını feda ettiği algısını pekiştirir. Bu algı, milli kahramanlık anlatısının bir parçası haline gelir ve genç nesillere vatan sevgisi ile fedakârlık değerlerini aşılar. Bu, milli kimliğin temel taşlarından biri olan "vatan için ölme" idealini güçlendiren bir kültürel kod görevi görür.

Milli Kimlik Oluşumunda Yemen Türküsü'nün Etkisi

"Yemen Türküsü", özellikle Osmanlı'nın son demlerinden Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna uzanan süreçte, milli kimliğin biçimlenmesinde doğrudan ve dolaylı yollarla etkili olmuştur:

1. Ortak Tarihsel Bilincin İnşası

Türkü, Yemen'in sadece coğrafi bir yer olmaktan çıkıp, milli bir hüzün ve fedakârlık sembolüne dönüşmesine katkıda bulunmuştur. Bu, bireylerin kendi aile hikayeleri üzerinden değil, ortak bir kültürel ürün aracılığıyla geçmişle bağ kurmasını sağlamıştır. Böylece, millet olma bilincinin temelini oluşturan ortak bir tarihsel hafıza ve bilincin oluşumuna hizmet etmiştir. Bu bilinç, genç Türkiye Cumhuriyeti'nin kendi tarihsel anlatısını oluşturmasında önemli bir referans noktası olmuştur.

2. Milli Birlik ve Dayanışma Duygusunun Pekiştirilmesi

Yemen Türküsü'nün yarattığı ortak acı ve hüzün, aynı zamanda birleştirici bir güce sahipti. Türkü, farklı bölgelerden gelen insanların benzer kayıpları yaşadığını ve aynı kaderi paylaştığını göstererek, milli bir dayanışma ve birlik ruhunu güçlendirdi. Özellikle Milli Mücadele döneminde, bu türküler, Anadolu insanının mücadele azmini ve vatanseverlik duygularını diri tutmada önemli bir rol oynamıştır.

3. Sembolik Değer ve Toplumsal Kimliğin Bir Parçası Olma

Zamanla "Yemen Türküsü", sadece bir şarkı olmaktan öte, milli bir sembole dönüşmüştür. Yemen'e giden askerler, "Yemen şehitleri" olarak milli hafızada özel bir yer edinmiş, türkü ise onların anıtı haline gelmiştir. Bu sembolik değer, bireylerin kendilerini ait hissettikleri toplumsal kimliğin, yani "Türk kimliği"nin bir parçası haline gelmiştir. Türkü, özellikle anma törenlerinde, askeri törenlerde ve milli günlerde icra edilerek, bu kimliğin canlı tutulmasına ve sürekli yeniden üretilmesine katkıda bulunur.

Sonuç

"Yemen Türküsü", müzik sosyolojisi açısından incelendiğinde, bir halk türküsünün sadece kültürel bir miras değil, aynı zamanda milli kimliğin inşasında ve pekiştirilmesinde ne denli güçlü bir araç olabileceğini göstermektedir. Ortak travmayı aktarması, duygusal bağ kurması ve vatan sevgisi/fedakârlık temalarını işlemesiyle, kolektif belleği şekillendirmiş, ortak bir tarihsel bilinç yaratmış ve milli birlik duygusunu pekiştirmiştir. Bu yönleriyle "Yemen Türküsü", Türk milletinin zorlu dönemlerdeki direnişini, acılarını ve fedakârlıklarını temsil eden, kimliğin önemli bir bileşeni haline gelmiştir.

Dipnotlar ve Kaynakça (Örnek)

1 Türkünün yaygın bilinen nakarat kısmından esinlenilmiştir. 2 Türkünün yaygın bilinen sözlerinden biridir.

Örnek Kaynakça:

Kitap: Akcan, Ahmet. Osmanlı'dan Cumhuriyete Savaş ve Halk Türküleri. İstanbul: Dergah Yayınları, 2010.

Makale: Ergül, Süleyman. "Yemen Türküsü'nün Kolektif Bellek ve Kimlik Üzerine Etkisi". Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 15, sy. 1 (2015): 23-45.

Tez: Yılmaz, Ayşe. Milli Kimlik İnşasında Halk Türkülerinin Rolü: Yemen Türküsü Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyoloji Anabilim Dalı, 2018.

Diğer: Anonim. Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Halk Kültürü Araştırmaları Kurumu Arşivi. (Yemen Cephesi'ne dair sözlü tarih anlatıları ve türkü derlemeleri).

Dr. Murat Karabulut – Köşe Yazarı

E-posta: mkarabulut@gazeteankara.com.tr

www.gazeteankara.com.tr

“Türkiye’nin kalbi Ankara’nın sesi” – Gazete Ankara Dijital Haber Portalı