Etik ve Liyakat: Akademik Dünyanın Temel Taşları

Akademik camiada etik, yalnızca derslerde anlatılan bir kavram değil, her gün yaşanan bir pratik olmalıdır. Liyakat ilkesi³:

·        Akademik kadroların bilgi, yetenek ve çalışkanlık esasına göre oluşturulmasını,

·        Unvanların yalnızca hak edenlere verilmesini,

·        Toplum nezdinde bilime olan güvenin korunmasını sağlar.

Ancak sahte diploma veya unvan gibi etik dışı eylemler, bu temeli hızla aşındırır. Bunun sonucunda yalnızca akademinin değil, ilgili tüm meslek alanlarının itibarı zedelenir.

Birey–Toplum–Kurum Üçgeninde Etik Zincir

Etik zincir, en zayıf halkasından kopar.

Birey: Kendi kazancı uğruna liyakati ihlal eden kişi, yalnızca kendi ahlaki zeminini değil, temsil ettiği mesleğin itibarını da yıkar.

Toplum: Etik ihlaller karşısında sessiz kalan toplum, farkında olmadan bu ihlallere meşruiyet kazandırır⁴.

Kurum: Etik kuralların uygulanmadığı kurumlar, güven kaybıyla karşı karşıya kalır; nitelikli insan kaynağını kaybeder.

Uluslararası araştırmalar⁵, etik ilkelere bağlı toplumların hem ekonomik gelişme hem de eğitim kalitesinde daha istikrarlı bir ivme yakaladığını ortaya koyuyor.

Etik İhlallerin Akademik Yaşama Etkisi

Sahte unvan ve diploma vakaları, kısa vadede bireysel kazanç gibi görünebilir; ancak uzun vadede:

·        Gerçek emek sahiplerinin motivasyonunu düşürür,

·        Akademik yayın ve projelere olan güveni azaltır,

·        Bilimsel üretimin niteliğini zayıflatır,

·        Toplumda “her şeyin bir yolu bulunur” anlayışını besler⁶.

Bu durum, yalnızca akademik kurumları değil, devletin ve özel sektörün tüm insan kaynağı politikalarını olumsuz etkiler.

Etik Yaşamın Kurumsal Yansımaları

Kurumsal yapılarda etik ilkelerin uygulanması:

1.       Şeffaflık: Atama, terfi ve diploma denklik süreçlerinin açık biçimde yürütülmesi.

2.       Hesap Verebilirlik: Yetki kullanan her bireyin kararlarının denetlenebilmesi.

3.       Bağımsız Etik Kurullar: Üniversitelerde ve kamu kurumlarında, çıkar çatışmalarından bağımsız denetim mekanizmalarının bulunması.

Uluslararası örnekler^7,8, bağımsız etik kurulların ve şeffaf süreçlerin akademik itibarın korunmasında etkili olduğunu gösteriyor.

Toplumsal Duyarlılık: Tepkinin Veriye Dayanması

Toplumsal tepki, duygusal olmanın yanı sıra veriye dayalı olduğunda hem daha ikna edici hem de daha kalıcıdır. Bu nedenle:

·        Medya organları, doğrulanmış bilgiler üzerinden habercilik yapmalı,

·        Sivil toplum kuruluşları, etik ihlallere karşı kamuoyu oluşturmalı,

·        Akademik çevreler, kendi içinde öz denetim mekanizmalarını işletmelidir.

Sonuç: Etik Yaşam, Ortak Bir Sözleşmedir

Etik ilkelere bağlılık, yalnızca bireysel bir erdem değil, toplum ve kurum arasında imzalanmamış ama her gün yenilenen bir güven sözleşmesidir.
Sahte diploma krizi, bu sözleşmenin ihlal edildiğinde nasıl bir güven erozyonu yaşanacağını açıkça gösterdi.
Türkiye’nin geleceği, etik anlayışı yaşam biçimine dönüştürmüş bireyler ve bu bireylerden oluşan kurumlarla güvence altına alınabilir.

Dr. Oğuz Poyrazoğlu
Gazi Üniversitesi Öğr. Üyesi
Kurucu, Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
Gazete Ankara Dijital Haber Portalı – Köşe Yazarı
opoyrazoglu@gazeteankara.com.tr

Kaynaklar:

1. “Sahte diploma skandalında 400 akademisyene soruşturma”, Adalet TV, 6 Ağustos 2025.
2. “Akademide büyük skandal: Sahte diplomayla profesör olanlar ortaya çıktı”, THaber Gazetesi, 5 Ağustos 2025.
3. Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Liyakat ve Atama İlkeleri, Resmi Gazete, 2023.
4. “Toplumsal Sessizlik ve Etik İhlaller Üzerine Sosyolojik Analiz”, Hacettepe Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2022.
5. Transparency International, Corruption Perceptions Index, 2024.
6. “Sahte unvanların akademik motivasyona etkisi”, International Journal of Higher Education, 2021.
7. “Ethics Committees in Higher Education Institutions”, OECD Education Policy Papers, 2020.
8. “Good Governance in Universities: Transparency and Accountability”, European University Association, 2019.