Âşıklık geleneği, Türk kültürünün sözlü bellek zincirinin en önemli halkalarından biridir. Bağlamanın ve sözün ustalığını birleştiren bu sanatın modern dönemdeki en önemli temsilcilerinden biri de 1938-2014 yılları arasında yaşamış olan Âşık Şeref Taşlıova’dır. Ardahan/Çıldır’lı olan ve 2008 yılında UNESCO tarafından "Yaşayan İnsan Hazinesi" ilan edilen Taşlıova, sadece icracı kimliğiyle değil, aynı zamanda derleyici, hikâyeci ve usta-çırak zincirinin güçlü bir taşıyıcısı olarak da gelenek üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Sözlü kültür ve aşık müzik sanatının en köklü ve canlı damarlarından biri olarak kabul edilir. Bu geleneğin 20. yüzyıldaki en önemli temsilcilerinden biri olan Aşık Şeref Taşlıova, sadece bir şair ya da saz ustası değil, aynı zamanda geleneğin taşıyıcısı ve koruyucusu olarak Türk müzik ve edebiyat kültürüne derin izler bırakmıştır.

I. Edebi Etkiler ve Aşıklık Geleneğini Koruyuşu

Aşık Şeref Taşlıova'nın ustası Aşık Kasım olup o da geleneğin zirve şahsiyetlerinden Aşık Şenlik’in oğludur. Geleneğin köklü hafızasını taşıyan Taşlıova öncelikle "Serhat Âşıklığı" olarak bilinen Doğu Anadolu ve Kafkasya aşıklık mektebinin anlatım gücünü ve söz ustalığını, bağlama ile birlikte günümüze taşımasıyla öne çıkar.

A. Şiir Formları ve Ustalık Gelenekleri

Taşlıova, şiirlerinde geleneksel aşıklık nazım şekillerini, özellikle koşma, semai, destan ve teknik koşmaları ustalıkla kullanmıştır. Hecenin 7, 8 ve 11'li kalıplarını kusursuz bir ritim ve ahenkle işlemiş, anlatımını halk dilinin sadeliği ve zenginliği üzerine kurmuştur. Milli Folklor Araştırma Dairesindeki (MİFAD) sohbette Taşlıova 140 kadar aşık havalarını icra ettiğini ifade etmiştir. Bu havalardan Avşari, Orazbari, Divani gibi aşık havalarını kök havalar olarak belirtmiştir.

• Doğaçlama ve Atışma Yeteneği: Âşıklık geleneğinin en kritik unsurlarından biri olan doğaçlama (irticâl) ve atışmalarda (muamma, leb değmez, ayak açma) gösterdiği üstün başarı, onun edebi gücünün temel kanıtıdır. Özellikle "Dudak Değmez" (leb değmez) şiirlerindeki yetkinliği, Türk halk edebiyatı alanında bir ölçüt haline gelmiştir. Bu türde, dudakların birbirine değmesini gerektiren harfleri (b, p, m, v, f) kullanmadan şiir söyleyebilmesi, onun hem zekâsının hem de dil bilgisine olan hakimiyetinin bir göstergesidir [1].
• Hikâye Anlatıcılığı (Halk Hikayeciliği): Taşlıova, sadece şiir söylemekle kalmamış, aynı zamanda Köroğlu, Kerem ile Aslı gibi klasik halk hikayelerini icra etmiş, böylece geleneğin narrative (anlatısal) boyutunu da yaşatmıştır.

B. Dil ve Tema Zenginliği

Şiirlerinin tematik yelpazesi geniştir: Aşk, tabiat, gurbet, sosyal eleştiri, vatan sevgisi ve tasavvufi konuları içermektedir. Onun dili, yöresel motifleri barındırmasına rağmen, Türkiye'nin her yerinde anlaşılır ve içten bir yapıya sahiptir. Bu erişilebilirlik, onun edebi eserlerinin geniş kitlelere ulaşarak âşık tarzı şiirin popülerliğini korumasına yardımcı olmuştur.

II. Müzikal Etkiler ve İcra Sanatındaki Farklılık

Taşlıova'nın Âşık Müziği'ne olan etkisi, sadece edebi eserleriyle sınırlı kalmamış, aynı zamanda bağlama çalma ve icra (performans) teknikleriyle de belirginleşmiştir. Onu farklı kılan özellik müzikal gelenekte icra edilen yüzün üzerindeki aşık havalarını hafızasında tutabilmesi, icra edebilmesidir.

A. Bağlama Tavrı ve Yöresel Ezgilerin Korunması

Şeref Taşlıova, kendine has bir saz tavrına (çalma stili) sahipti. Serhat Bölgesi'nin (Kars, Ardahan, Erzurum) geleneksel müzik yapısını, makam ve usul özelliklerini bağlamasına aktararak, bu zorlu coğrafyanın müziğini standartlaştırmış ve genişletmiştir. Onun icraları, bölgenin sert ve lirik ezgilerini, geleneksel bağlama düzeninde ve temiz bir teknikle sunması açısından önemlidir. Bu, bölgesel kimliklerin Türk Müzik Kültürü içindeki sürekliliğine büyük bir katkı sağlamıştır.

B. Vokal İcra ve Duygusallık

Taşlıova'nın vokal icrası, sade ancak güçlü bir ifadeye sahiptir. Sazının ritmik yapısıyla uyumlu, akıcı ve duygusal açıdan yoğun bir okuyuş tarzı benimsemiştir. Özellikle destan ve ağıtlarındaki dramatik anlatım ve sesindeki otantik tını, dinleyiciyi derinden etkilemiştir. Bu otantik icra stili, Türk Halk Müziği'nin (THM) günümüzdeki yorumcuları için bir referans noktası olmuştur [2].

III. Kültürel Etki ve Miras

• Uluslararası Tanınma: Yurtiçi ve yurtdışında katıldığı sayısız festival ve etkinlikle (İran, Irak, Almanya, Fransa, İsveç vb.), aşıklık sanatını dünya kültür mirasına tanıtmıştır.
• UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras: 2008 yılında UNESCO tarafından Yaşayan İnsan Hazinesi ilan edilmesi, onun sadece kişisel bir başarı değil, temsil ettiği geleneğin de resmi olarak tescil edilmesi anlamına gelmektedir.
• Halk Ozanı Kimliği: Radyo ve televizyon programlarındaki varlığı, aşıklık geleneğinin kırsal alandan çıkıp modern Türkiye toplumunun kültürel belleğine yerleşmesine olanak tanımıştır.

Sonuç

Aşık Şeref Taşlıova, âşıklık geleneğinin 20. yüzyıldaki en önemli ve son halkalarından biridir. Edebi açıdan, Dudak Değmez gibi zorlu nazım sanatlarını icra ederek geleneğin söz ustalığı boyutunu zirveye taşımış; müzikal açıdan ise Serhat Bölgesi tavrını temiz bir saz tekniği ve güçlü bir vokal yorumla standartlaştırarak Türk Müzik Kültürü'ne kalıcı bir katkı sunmuştur. Taşlıova'nın mirası, hem halk edebiyatı araştırmacıları hem de Türk Halk Müziği icracıları için temel bir kaynak ve ilham kaynağı olmaya devam etmektedir. Taşlıova’nın bıraktığı miras ise oğlu Prof. Dr. Mete Taşlıova’dır. Değerli bilim insanı Mete Taşlova’nın babasının mirasını kültürel boyutta sürdüreceğinden hiç şüphemiz yoktur.

Dipnotlar ve Kaynakça

[1]: Günay, İ. (2010). Aşık Şeref Taşlıova'nın Şiir Dünyası ve İrticâl Yeteneği. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (13), 154-170.

[2]: Özbek, M. (2015). Türk Halk Müziği İcra Tarzları ve Aşık Şeref Taşlıova Örneği. Bağlama Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 45-62.

[3]: Artun, E. (2009). Aşıklık Geleneği ve Aşık Şeref Taşlıova. Adana: Çukurova Üniversitesi Yayınları.

[4]: UNESCO. (2008). Yaşayan İnsan Hazinesi: Aşık Şeref Taşlıova Biyografisi.