İnanç Dünyasının Temel Kavramları ve Tasavvufi Boyut

Pir Sultan Abdal’ın şiirlerinin merkezinde, bağlı olduğu Alevi-Bektaşi inancının kurucu ilkeleri yer alır. Bu inanç sistemi, Hak-Muhammed-Ali üçlemesi etrafında şekillenir ve Hz. Ali ile On İki İmam’a duyulan derin sevgi (Tevella)* ve bağlılık üzerine kuruludur. Şair, şiirlerinde Hz. Ali'nin kılıcı Zülfikâr ve atı Düldül gibi motiflere sıklıkla yer vererek, bu dini şahsiyetlerin manevi varlığını arkasına almış ve haksızlığa karşı mücadele gücünü bu kültürel bellekten almıştır.{1}

Tasavvufi açıdan bakıldığında, Pir Sultan Abdal’ın eserleri Vahdet-i Vücud (Varlığın Birliği) inancının izlerini taşır; ancak bu tasavvufi felsefe, soyut bir derinlikten ziyade Alevi-Bektaşi öğretisinin somut yaşam pratikleri ve ibadet şekilleri (Dört Kapı Kırk Makam) bağlamında kalmıştır.{2} Ayrıca, bazı deyişlerinde Evren'in ve İnsan'ın yaratılışının özünün Nur veya Işık olduğu yönündeki bilgi (Gnostik) anlayışın yansımaları da görülür. Şairin Bâdeli Âşık geleneğine bağlı olarak rüyada bade içme motifiyle sanatsal kimliğini pekiştirmesi de mistik kimliğinin bir parçasıdır.

Şiir ve Halk Müziğine Yansımalar

Pir Sultan Abdal'ın inançsal duruşu, şiirlerinin hem biçimini hem de içeriğini doğrudan belirlemiştir.

1. Biçim ve Üslup

Pir Sultan Abdal, şiirlerini ağırlıklı olarak halk edebiyatının geleneksel biçimleri olan Koşma (11'li hece ölçüsü) ve Semai (8'li hece ölçüsü) formlarında, Deyiş ve Nefes tarzında kaleme almıştır. Bu biçimler, anlatımındaki sadelik ve dilinin halk dili olmasıyla birleşerek şiirlerinin Türk halk kültürünün bir parçası haline gelmesini sağlamıştır. Şiirleri, ozanların saz eşliğinde icra ettiği, bağlama ile Cem ve Âyin-i Cem ritüellerinde okuna gelmiştir.

2. İçerik ve Toplumsal Muhalefet

Pir Sultan Abdal'ın şiirlerindeki en özgün yansıma, dini-tasavvufi temaların toplumsal ve siyasi muhalefetle iç içe geçmesidir.

·        Haksızlığa İsyan: Şair, şiirlerini sadece dinsel öğretiyi yaymak için değil, aynı zamanda 16. yüzyıldaki merkezi otoriteye ve haksızlığa karşı Alevi toplumunun sesi olmak için kullanmıştır. Osmanlı'ya muhalif Safevi Şahı'na taraftarlık ifade eden ve Hz. Ali'nin halifeliğini vurgulayan mısraları, inancını siyasi bir başkaldırı aracı olarak konumlandırdığını gösterir.

·        Kültürel Bellek: Kerbelâ olayını ve Ehlibeyt'e yapılan haksızlıkları sürekli gündeme getirerek, Alevi toplumunun kültürel belleğindeki acıları canlandırmış ve bu "hatırlama kültürü" üzerinden toplumsal kimliği güçlendirmiştir.

Dini ve Tasavvufi Mirası

Pir Sultan Abdal'ın mirası, onun ölümünden sonra da etkisini sürdüren kolektif bir bilince dönüşmüştür. Şiirleri ve deyişleri, Alevi-Bektaşi topluluklarının ibadet (âyin-i cem) kanonunun vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.{3} Bu sayede, onun inançsal duruşu ve yaşam felsefesi sözlü gelenek yoluyla kuşaktan kuşağa aktarılmış, sonraki dönem halk ozanları (Kul Himmet, Kul Hüseyin vb.) için de bir yol gösterici, bir ekol oluşturmuştur. Pir Sultan Abdal, sadece bir şair değil, inancını yaşantısıyla bütünleştiren ve bu inancı sanatsal bir duruş biçimine dönüştüren bir Pir figürü olarak kabul edilmiştir.

Sonuç

Pir Sultan Abdal'ın inanç dünyası, şiir ve halk müziğine yansımasıyla, Türk edebiyatında ve müziğinde eşsiz bir sentez oluşturmuştur. Onun deyişleri; derin bir Ali sevgisi ve Ehlibeyt bağlılığı ile yoğrulmuş, Alevi-Bektaşi tasavvufunun mistik katmanlarını Türk halkının sade diliyle birleştirmiştir. Ancak asıl başarısı, inançsal kimliğini toplumsal bir duruşa dönüştürerek, yüzlerce yıldır süregelen halk müziği geleneği içinde duruşu, umudun ve mazlumun sesinin kalıcı sembolü haline gelmesidir. O, bu mirasıyla, dini tasavvufi izlerini sadece metinlerde değil, aynı zamanda Anadolu coğrafyasının yaşayan kültürel ritüellerinde de ölümsüzleştirmiştir.

Dipnotlar

1.      TDV İslâm Ansiklopedisi. "Pîr Sultan Abdal." Türkiye Diyanet Vakfı. Erişim Tarihi: 7 Aralık 2025.

2.      Özdemir, Ahmet. "Pir Sultan Abdal'ın Şiirlerinde Felsefi ve Tasavvufi Temalar." Sivas Platformu, s. 12-15.

3.      Czyagn, Christiane. "Poetry and Politics: The Alevites in Sixteenth-Century Ottoman Literary Sources." In the Steps of the Sultan, AUB Press, s. 251.

Kaynakça

·        TDV İslâm Ansiklopedisi. "Pîr Sultan Abdal." Türkiye Diyanet Vakfı.

·        Özdemir, Ahmet. Pir Sultan Abdal'ın Deyişleri ve Sanatı Üzerine. Yayın Yeri Bilinmiyor, 2014.

·        Anonim. "PİR SULTAN'IN ŞİİRLERİNDE KÜLTÜREL BELLEĞİN İZLERİ." Dergipark Akademik Dergi, Cilt X, Sayı Y (2020): 45-60.

·        Czyagn, Christiane. "Poetry and Politics: The Alevites in Sixteenth-Century Ottoman Literary Sources." In the Steps of the Sultan. Beirut: AUB Press, 2025.

*Tevalla, “tefa’uul” babının masdarı “terakka” vezninden “veli” (ولی) kökünden olup, velayeti kabul etme ve birisini kendisine veli olarak kabul etmesi anlamına gelmektedir. “Veli” Arapçada dost, yardımcı, yönetici anlamlarında kullanılmıştır. Dolayısıyla tevalla hem dostluk ve sevgiyi kabul etmek ve hem de başkasının yöneticiliğini kabul etmek anlamına gelir. Şii öğretilerine göre, tevalla sevmek, tasdik ve uyum, kabul etmek ve Allah (C.C) Peygamber (S.A.V) ve İmamların velayetine boyun eğmek ve gerçekte Allah yolunda sevmek anlamında ve genellikle Allah düşmanlarına düşmanlık anlamında olan teberra kavramının yanında kullanılmaktadır.

https://tr.wikishia.net/view/Tevalla

Dr. Murat Karabulut – Köşe Yazarı
Gazete Ankara Dijital Haber Portalı
E-posta: mkarabulut@gazeteankara.com.tr
www.gazeteankara.com.tr
“Türkiye’nin kalbi Ankara’nın sesi”