İklim krizi, artan enerji talebi ve fosil yakıtların sınırlı kaynakları, dünyayı temiz ve sürdürülebilir enerji kaynaklarına yönlendirmektedir. Bu dönüşümde hem karbon nötr yapısı hem de gelişmiş güvenlik özellikleriyle dikkat çeken yeni nesil teknolojiler sayesinde nükleer enerji yeniden ön plana çıkmaktadır. Bu bağlamda, Brüksel'deki Expo Center’da, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ve Belçika Hükümeti’nin ev sahipliğinde 21 Mart 2024 tarihinde gerçekleştirilen 1. Nükleer Enerji Zirvesi, bu alandaki en geniş kapsamlı uluslararası buluşmalardan biri oldu ve bu zirve tarihi bir adımdır. Zirveye 30'dan fazla ülkenin temsilcileri, birçok lider ve bakanın yanı sıra düşünce kuruluşları, sivil toplum örgütleri ve enerji uzmanlarından oluşan 300’ü aşkın üst düzey katılımcı iştirak etti. Türkiye’yi zirvede Dışişleri Bakanımız Hakan Fidan temsil etti. Bu konudaki değerlendirmelerimi TRT-Radyo Ajans programında 22 Mart 2024 tarihinde belirtmiştim.

Zirve sonunda yayımlanan “Nükleer Enerji Ortak Bildirisi” ile şu dört temel ilke vurgulandı:

• Nükleer enerji temiz ve güvenilir bir enerji kaynağı olarak tanınacaktır.
• Bu alandaki çalışmalar hızla sürdürülecektir.
• Nükleer teknolojilere yatırım yapan ülkeler teşvik edilecek ve desteklenecektir.
• Uluslararası finans kuruluşları bu sürece aktif destek verecektir.

Yeni Nesil Reaktörler: Örneğin Çin'de devreye alınmak üzere olan Yüksek Sıcaklıklı Gaz Soğutmalı Reaktör (HTR), 4. nesil reaktör teknolojisinin çarpıcı örneklerinden biridir. Helyum gazı soğutmalı ve grafit moderatörlü çakıl yataklı tasarımı, güvenlik ve verimlilik açısından önemli avantajlar sağlamaktadır. Kor erimesi riski taşımayan bu sistem, pasif soğutma sayesinde soğutma sistemi tamamen devre dışı kalsa bile 35 saat içinde güvenli sıcaklığa ulaşarak olası riskleri en aza indirmektedir. Bu başarı, geleneksel sistemlerin ötesine geçerek nükleer teknolojide yeni bir güvenlik standardı oluşturuyor.

Sadece Çin değil; ABD, Avrupa ve Japonya gibi ülkelerde de hem 4. nesil reaktörler hem de Küçük Modüler Reaktörler (SMR) üzerine yoğun çalışmalar yürütülmektedir. SMR’ler, ölçeklenebilir yapıları ve modüler üretim süreçleriyle enerji sektöründe devrim niteliği taşımaktadır. Bu modüler yapıları sayesinde fabrika ortamında önceden üretilip sahada hızlıca kurulabilmekte; inşaat süresini 2–3 yıla indirirken, maliyetleri %30–50 oranında azaltmaktadır. Ayrıca, farklı güç ihtiyaçlarına göre ölçeklenebilir olmaları, onları kırsal bölgeler, ana karadan uzakta ada sistemlerinde ve gelişmekte olan ülkeler için ideal hale getirmektedir.

Yeni nesil nükleer sistemler, yalnızca güvenli değil aynı zamanda çevre dostudur. Geleneksel reaktörlerin aksine büyük su kaynaklarına ihtiyaç duymayan HTR, erimiş tuz reaktörleri (MSR) ve sodyum soğutmalı hızlı reaktörler (SFR) gibi sistemler, kurak bölgelerde dahi güvenle kullanılabilmektedir. Bu sistemler düşük basınçta (atmosfer basıncına yakın) çalışarak hem güvenlik risklerini azaltmakta hem de daha yüksek termal verimlilik sunmaktadır.

ABD, Çin, Avrupa Birliği ve Japonya gibi ülkeler, bu yeni nesil teknolojilere büyük yatırımlar yapmaktadır. Özellikle MSR teknolojileri ticari şebekelere bağlanma yolunda önemli adımlar atmakta, bu da nükleer enerjiyi sadece gelişmiş ülkeler için değil, gelişmekte olan ülkeler için de erişilebilir hale getirmektedir.

Yeni nesil reaktörlerin sağladığı yüksek sıcaklık seviyeleri, yalnızca elektrik üretimiyle sınırlı kalmayıp, hidrojen üretimi gibi endüstriyel uygulamalarda da değerlendirilmesini mümkün kılmaktadır. HTR gibi reaktörlerin sağladığı yüksek sıcaklık seviyeleri (900°C üzeri), nükleer enerjinin sadece elektrik üretimiyle sınırlı kalmayıp, termokimyasal su ayrıştırma yoluyla hidrojen üretiminde de kullanılmasına olanak tanımaktadır. Bu durum, nükleer enerjinin yeşil hidrojen üretimiyle birlikte sektörel karbon emisyonlarının azaltılmasında da stratejik bir rol oynayabileceğini göstermektedir.

MSR’ler, hem enerji verimliliğini artırıyor hem de atık miktarını azaltıyor. Ayrıca nükleer enerji yenilenebilir kaynaklara mükemmel bir tamamlayıcı sistemlerdir (Bu konuyu gelecek yazımda ele alacağım). Ancak kamuoyunun güveninin kazanılması, bu teknolojilerin yaygınlaşmasına bağlıdır. HTR’ler çakıl yataklı sistemi sayesinde düşük güç yoğunluğuyla pasif soğutma sağlamaktadırlar. SMR’ler ile ekonomik avantajlarının yanında verimli ve aynı zamanda esnek, güvenli ve sürdürülebilir bir nükleer gelecek mümkün olacaktır.

Bugün Avrupa ve Çin’de nükleer reaktör çalışmaları, Japonya’nın nükleer füzyon yatırımları ve ABD’nin SMR projeleri, bu dönüşümün sadece başlangıcıdır. Türkiye ise Akkuyu Nükleer Güç Santrali ile VVER-1200 teknolojisini kullanarak ilk büyük ölçekli nükleer enerji deneyimini kazanmak üzeredir. Öte yandan, Küçük Modüler Reaktör (SMR) teknolojilerine olan ilgi artmakta, bu alanda Cumhurbaşkanımızın destekleyici açıklamaları Türkiye'nin gelecekte bu teknolojilerin geliştiricileri arasında yer almayı hedeflediğini göstermektedir.

Sonuç: Geleceği Aydınlatan Enerji

Dördüncü nesil nükleer teknolojiler, yalnızca yüksek verimlilik ve güvenlik sağlamakla kalmıyor; aynı zamanda sürdürülebilirlik, çevresel sorumluluk ve enerjiye erişim açısından da kritik avantajlar sunuyor. Pasif güvenlik sistemleri, sudan bağımsız soğutma yöntemleri ve modüler tasarımlar sayesinde nükleer enerji, geleceğin erişilebilir ve temiz enerji çözümlerinin temel taşlarından biri haline geliyor.

Küresel enerji dönüşümünde nükleer enerji, yalnızca geçmişin değil, geleceğin de vazgeçilmez bir parçası olmaya adaydır. Bu sessiz devrim dünyanın dört bir yanında yankı bulmaya başlamıştır. Artık bu potansiyeli; akılcı politikalar, şeffaf iletişim ve bilimsel iş birlikleriyle gerçeğe dönüştürme zamanıdır.