Bu yeni dönemde diploma merkezli sistemler, yerini giderek yetkinlik temelli (competency-based) modellere bırakmaktadır. Küresel ölçekte yükselen e-university kavramı ise bu dönüşümün en somut ifadesidir: Kişisel hızda öğrenme, performans temelli değerlendirme ve yaşam boyu erişilebilir dijital kampüsler… Kısacası, bilgi ekonomisinin temelinde artık “öğrenen birey” değil, “yetkin birey” vardır.

Türkiye için bu model, yalnızca teknolojik bir yenilik değil; eğitim felsefesinin yeniden tanımlanması anlamına gelmektedir. Çünkü burada asıl mesele üniversite binalarının büyüklüğü değil, zihinlerin açıklığıdır.

Kuramsal Arka Plan: Yetkinlik Ekonomisi ve Dijital Üniversite

Yetkinlik Temelli Eğitim (CBE)

Yetkinlik temelli eğitim, öğrencinin belirli bir süreyi tamamlamasından ziyade, önceden tanımlanmış bilgi, beceri ve davranış düzeylerine ulaşmasını hedefler (Spady, 1994). Bu yaklaşım, zamanı değil performansı; ezberi değil üretkenliği ölçer. Öğrenci öğrenme hızını kendi belirler, çıktılar ise nesnel biçimde ölçülür.

CBE sisteminin sacayakları şunlardır

• Öğrenme çıktılarının açık biçimde tanımlanması,
• Ölçme-değerlendirmenin yetkinlik düzeyine göre yapılması,
• Kişiselleştirilmiş öğrenme yollarının tasarımı,
• Yaşam boyu öğrenme süreciyle bütünleşme.

Dijital teknolojiler bu sistemi ölçeklenebilir hâle getirmiş, e-university modeliyle birleştiğinde “zaman ve mekândan bağımsız öğrenme” felsefesi doğmuştur.

Küresel Modeller

1969’da kurulan The Open University (Birleşik Krallık), bugün 170 ülkeden 200.000’in üzerinde öğrenciye ulaşarak dijital yükseköğretimin öncüsü olmuştur.
Western Governors University (ABD) ise tamamen yetkinlik temelli ilk dijital üniversite olarak her öğrencinin kendi hızında ilerlediği bir modeli uygulamaktadır.
Benzer şekilde, Coursera, edX ve FutureLearn gibi platformlar üniversitelerle ortak yürüttükleri mikro-sertifika programlarıyla bu anlayışı küreselleştirmiştir (UNESCO, 2022).

Bu örnekler, dijital eğitimin yalnızca bir alternatif değil, giderek yeni bir ana model hâline geldiğini göstermektedir.

Türkiye’de Mevcut Durum: Potansiyel ve Paradoks

Türkiye’de yükseköğretim, Yükseköğretim Kurulu (YÖK) tarafından düzenlenmektedir.
Her ne kadar uzaktan eğitim mevzuatı bulunmakta olsa da, yetkinlik temelli dijital programlar hâlen yasal tanım içinde değildir. Bu durum akreditasyon, denklik ve istihdam süreçlerinde gri alanlar yaratmaktadır.

Bir diğer zorluk, diploma merkezli iş kültürüdür. Kariyer.net’in 2024 verilerine göre, iş ilanlarının %87’sinde hâlâ “lisans diploması” şartı aranmaktadır.  Bu gerçeklik, “ne bildiğin değil, hangi diplomaya sahip olduğun” anlayışının hâlen güçlü olduğunu göstermektedir.

Dijital altyapı açısından ise TÜİK 2024 verileri, internet kullanım oranının %89’a ulaştığını; ancak Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da bu oranın %70’in altında kaldığını göstermektedir. Eğitimde dijital adaletin sağlanması için altyapı yatırımları, cihaz desteği ve erişim eşitliği temel öncelik olmalıdır.

Türkiye İçin Fırsatlar

• Erişimde Eşitlik: Coğrafi engelleri ortadan kaldıran e-university modeli, kırsal bölgelerdeki öğrenciler için fırsat eşitliği yaratır.
• İşgücü Yetkinliklerinin Artışı: Yapay zekâ, veri bilimi, siber güvenlik gibi sektörlerin gerektirdiği beceriler kısa süreli modüllerle kazandırılabilir.
• Yaşam Boyu Öğrenme Kültürü: Çalışan yetişkinler, mesleklerine paralel yeni beceriler kazanabilir; böylece üretim kapasitesi artar.
• Küresel Tanınırlık: Akredite dijital sertifikasyon sistemleri sayesinde Türk öğrenciler küresel iş piyasasında rekabet avantajı elde edebilir.

Riskler ve Zorluklar

• Yasal Belirsizlik ve Akreditasyon: Dijital programların denkliğinin olmaması, öğrencilerin motivasyonunu azaltabilir.
• Kalite Güvencesi Eksikliği: Kontrolsüz çevrimiçi kurslar, nitelikli programların itibarını zedeleyebilir.
• Kültürel Direnç: Toplumda hâlâ “kampüs deneyimi” ve “yüz yüze etkileşim” değerli görülmektedir. Bu dönüşüm, zamana ve ikna gücüne ihtiyaç duyar.
• Uygulamalı Alanlardaki Sınırlılıklar: Mühendislik, tıp gibi uygulama gerektiren alanlarda sanal laboratuvar altyapısı güçlendirilmelidir.

Politika ve Strateji Önerileri

• Mevzuat Reformu: YÖK tarafından “Yetkinlik Tabanlı Öğrenme Çerçevesi (YTOÇ)” hazırlanmalı, e-university programları resmî olarak tanınmalıdır.
• Altyapı Yatırımları: Kamu-özel sektör işbirliğiyle dijital eğitim ağı kurulmalı; düşük gelirli öğrencilere cihaz desteği sağlanmalıdır.
• Kalite Güvencesi: Bağımsız bir “Dijital Eğitim Kalite Ajansı (DEKA)” oluşturularak çevrimiçi programlar düzenli olarak izlenmelidir.
• Üniversite-Sanayi İşbirliği: Mikro sertifika modelleri, istihdam süreçlerinde geçerli hale getirilmelidir.

Sonuç ve Değerlendirme

E-university modeli, bir yazılım ya da platform projesi değildir; bir zihniyet reformudur. Bu model, “bilgiye erişim”den çok, “bilgiyi anlamlı biçimde kullanma” becerisine vurgu yapar.

Türkiye bu dönüşümü kararlılıkla yönetebilirse, yalnızca eğitim sistemini değil, insan kaynağının niteliğini de yeniden inşa edebilir. Geleceğin üniversitesi beton duvarlarla çevrili bir kampüs değil; düşünen, üreten ve paylaşan bir zihin ekosistemi olacaktır.

Çünkü artık çağın sorusu “nerede okudun?” değil, “ne yapabiliyorsun?” sorusudur.

Faydalanılar Kaynaklar

• OECD (2023). Future of Education and Skills 2030 Framework. Paris: OECD Publishing.
• UNESCO (2022). Digital Learning and the Future of Higher Education.
• Spady, W. (1994). Outcome-Based Education: Critical Issues and Answers.
• TÜBİTAK (2023). Türkiye Dijital Eğitim Altyapısı Raporu.
• TÜİK (2024). Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması.
• YÖK (2023). Uzaktan Öğretim Usul ve Esasları.